Cánh đồng chum: Tác động của biến đổi khí hậu và các yếu tố tự nhiên đến việc bảo tồn di tích đá cổ Tây Bắc

Bảo tồn cánh đồng chum hiện đang phải đối mặt với nhiều thách thức do biến đổi khí hậu và ảnh hưởng của các yếu tố tự nhiên như mưa bão, xói mòn đất và biến động địa chất. Vị trí của cánh đồng chum thường nằm ở vùng đồi núi cao, dễ bị tác động mạnh bởi các hiện tượng thời tiết bất thường, gây sạt lở và ảnh hưởng đến sự an toàn của các chum đá. Nhiệt độ tăng cao và thay đổi khí hậu cũng làm thay đổi môi trường sinh thái xung quanh, ảnh hưởng đến sinh cảnh của các loài thực vật và động vật liên quan đến hệ sinh thái quanh di tích. Các nghiên cứu khoa học hiện nay tập trung phân tích dữ liệu khí hậu theo từng năm để dự báo mức độ rủi ro ảnh hưởng đến cánh đồng chum, từ đó đề xuất các giải pháp phòng tránh thiên tai phù hợp. Việc triển khai hệ thống giám sát tự động nhằm phát hiện các dấu hiệu xâm hại về vật lý đối với chum đá là một trong những hoạt động bảo vệ quan trọng, giúp hạn chế sự xuống cấp của di tích. Thêm vào đó, nghiên cứu tuyên truyền nâng cao nhận thức cộng đồng về tác động tiêu cực của biến đổi khí hậu đối với di sản cũng góp phần giảm thiểu hành vi khai thác hoặc phá hoại công trình. Sự kết hợp giữa công nghệ và kinh nghiệm dân gian trong bảo vệ cánh đồng chum đóng vai trò thiết yếu nhằm giữ nguyên giá trị văn hóa – lịch sử trước những thử thách từ thiên nhiên. Cánh đồng Chum (Tiếng Lào: Thồng Háy Hín) là một vùng di tích văn hóa, lịch sử gần thị xã Phonsavan, thuộc tỉnh Xiêng Khoảng của Lào. Đây là di sản văn hóa thế giới thứ 3 của Lào được UNESCO (Uỷ ban Di sản Thế giới) công nhận ngày 14/05/2019. Các chum đá tại cánh đồng chum không chỉ có giá trị khảo cổ mà còn thể hiện trình độ nghệ thuật thủ công truyền thống với những hoa văn độc đáo và tỉ mỉ đặc trưng cho văn hóa các dân tộc Tây Bắc. Những hoa văn trang trí trên chum thường là các họa tiết hình học, hoa lá hoặc các biểu tượng mang ý nghĩa tâm linh và biểu đạt thế giới quan của người xưa. Các phương pháp chế tác cần đến sự khéo léo và kinh nghiệm thực tiễn lâu năm của các nghệ nhân, sử dụng kỹ thuật khắc tay trực tiếp trên bề mặt đá. Qua phân tích, các mảng hoa văn trên chum đá phản ánh sự giao thoa văn hóa giữa các nhóm dân tộc cũng như truyền thống nghệ thuật bản địa phát triển nguyên bản không phụ thuộc vào công nghệ hiện đại. Những hình thức trang trí này không chỉ làm tăng tính thẩm mỹ cho chum mà còn góp phần ghi dấu chức năng nghi lễ và xã hội trong cộng đồng cổ đại. Các nghiên cứu về nghệ thuật chế tác hoa văn trên chum còn giúp bảo tồn và khôi phục lại kỹ thuật thủ công truyền thống, đồng thời tạo nguồn cảm hứng cho lĩnh vực mỹ thuật đương đại tại địa phương. Việc giữ gìn và nghiên cứu các hoa văn cánh đồng chum là sự bảo tồn giá trị nghệ thuật vật thể có tính biểu trưng rất cao cho sự đa dạng văn hóa dân tộc Tây Bắc. Ngày 21/5/1972, liên quân Việt - Lào mở đầu chiến dịch cánh đồng Chum - Xiêng Khoảng, bảo vệ vùng giải phóng, hỗ trợ các hướng tiến công trên toàn chiến trường Đông Dương.