Lưỡng hà: Những phát hiện khảo cổ quý giá làm sáng tỏ nền văn minh cổ đại Trung Đông

Các cuộc khai quật tại lưỡng hà đã đem lại nhiều khám phá khảo cổ học quan trọng giúp hiểu rõ hơn về đời sống, văn hóa và xã hội của các nền văn minh cổ đại nơi đây. Từ các thành phố cổ như Uruk, Ur, Lagash đến Babylon – những di chỉ này lưu giữ hàng loạt di vật như công trình kiến trúc, đồ gốm, bức tượng và văn bản chữ viết hình nêm. Những phát hiện như đền thờ, cung điện hay hệ thống thành lũy đều phản ánh quy mô và tính phức tạp của các xã hội lưỡng hà. Đặc biệt, các văn bản chữ viết hình nêm còn ghi lại thông tin về tôn giáo, pháp luật và các giao dịch thương mại, cung cấp bằng chứng thực tế về quyền lực, thể chế và tư duy tổ chức xã hội của người xưa. Những di tích và hiện vật đó không chỉ có giá trị nghiên cứu khoa học mà còn khẳng định vị trí quan trọng của lưỡng hà trong lịch sử nhân loại nói chung. “Mesopotamia” - Lưỡng Hà - bắt nguồn từ tiếng Hy Lạp mesos - “giữa”, và potamos - “sông”. Cái tên này lần đầu tiên xuất hiện trong cuốn sách lịch sử về Alexander Đại đế vào thế kỷ 2 của nhà sử học Hy Lạp Arrian của thành Nicomedia. Văn hóa và tôn giáo của người lưỡng hà rất phong phú và đa dạng, thể hiện quan niệm sống và niềm tin sâu sắc vào các thế lực siêu nhiên. Lưỡng hà chứa đựng nhiều đền đài, miếu mạo lớn quy mô đa dạng, nơi tổ chức nghi lễ thờ thần thánh như thần Mặt Trời, thần Nước và thần Đất. Mỗi thành phố trong vùng đều có thần bảo hộ riêng, và người dân tin rằng việc làm hài lòng các vị thần là yếu tố tiên quyết để đảm bảo mùa màng bội thu và xã hội ổn định. Các truyền thuyết, sử thi và nghi lễ tôn giáo như sử thi Gilgamesh đều được ghi chép lại bằng chữ viết hình nêm, cung cấp nhiều góc nhìn về niềm tin, đạo đức và triết lý sống của người lưỡng hà. Việc nghiên cứu sâu sắc về văn hóa và tôn giáo lưỡng hà giúp tái hiện chân thực đời sống tinh thần phức tạp cũng như các ảnh hưởng văn hóa lên nhiều thế hệ sau. Bài viết này giới thiệu về Lưỡng Hà cổ đại, vùng đất giữa sông Tigris và sông Euphrates, là nơi những thành phố, chữ viết và công nghệ đầu tiên xuất hiện trên thế giới. Bài viết cũng tìm hiểu về các yếu tố môi trường, khí hậu và xã hội ảnh hưởng đến phát triển nền văn minh ở Lưỡng Hà.